24 czerwca 2024 r. w Dzienniku Ustaw opublikowano ustawę z dnia 14 czerwca 2024 r. o ochronie sygnalistów. Ustawa została podpisana przez Prezydenta 19 czerwca 2024 r. Przepisy te mają na celu ochronę osób zgłaszających naruszenia prawa i wprowadzają szereg mechanizmów zabezpieczających sygnalistów przed działaniami odwetowymi. Kim jest sygnalista, jakie są zasady zgłaszania naruszeń oraz kogo dotyczą nowe regulacje?
Proces tworzenia tej ustawy był długotrwały i obejmował kilkanaście wersji projektu, które modyfikowały mechanizmy zgłaszania oraz ochrony sygnalistów. Polska wdraża te przepisy z ponad 2,5-letnim opóźnieniem, ponieważ dyrektywa miała zostać implementowana do 17 grudnia 2021 roku. Ostatecznie, ustawa została uchwalona 14 czerwca 2024 roku i opublikowana 24 czerwca. Przepisy dotyczące zgłoszeń zewnętrznych wejdą w życie trzy miesiące później, 25 grudnia.Spis treści:
Kiedy wejdą w życie nowe przepisy? Ustawa o sygnalistach – kiedy wchodzi w życie?
Ustawa o ochronie sygnalistów wejdzie w życie po upływie trzech miesięcy od dnia ogłoszenia, czyli 25 września 2024 r. Wyjątkiem są przepisy dotyczące zgłoszeń zewnętrznych, które wejdą w życie po upływie sześciu miesięcy od dnia ogłoszenia.Jakie są założenia nowej ustawy?
Nowa ustawa reguluje:- Ochronę sygnalistów – przepisy definiują warunki objęcia ochroną sygnalistów, którzy zgłaszają lub ujawniają publicznie informacje o naruszeniach prawa.
- Środki ochrony – wprowadzono środki mające na celu ochronę sygnalistów przed działaniami odwetowymi.
- Procedury wewnętrzne – ustawa nakłada obowiązek ustalania wewnętrznych procedur zgłaszania informacji o naruszeniach prawa oraz podejmowania działań następczych.
- Zgłoszenia zewnętrzne – określono zasady zgłaszania informacji o naruszeniach organom publicznym, w tym Rzecznikowi Praw Obywatelskich.
- Ujawnienie publiczne – przepisy regulują również zasady publicznego ujawniania informacji o naruszeniach prawa.
- Rolę Rzecznika Praw Obywatelskich – ustawa precyzuje zadania Rzecznika w kontekście zgłoszeń naruszeń prawa.
- Obowiązki organów publicznych – przepisy nakładają obowiązki na organy publiczne w zakresie przyjmowania zgłoszeń i podejmowania odpowiednich działań.
Kim jest sygnalista?
Sygnalistą jest osoba fizyczna, która zgłasza lub ujawnia publicznie informację o naruszeniu prawa uzyskaną w kontekście związanym z pracą. Może to być:- Pracownik
- Osoba świadcząca pracę na innej podstawie niż stosunek pracy
- Osoba świadcząca pracę pod nadzorem i kierownictwem wykonawcy, podwykonawcy lub dostawcy
- Przedsiębiorca, prokurent, akcjonariusz, wspólnik, członek organu osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej
- Stażysta, wolontariusz, praktykant
- Funkcjonariusz oraz żołnierz
Zgłoszenie naruszenia prawa
Zgodnie z ustawą, naruszeniem prawa jest działanie lub zaniechanie niezgodne z prawem lub mające na celu obejście prawa. Dotyczy to m.in.:- Korupcji
- Zamówień publicznych
- Usług, produktów i rynków finansowych
- Przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu
- Bezpieczeństwa produktów i ich zgodności z wymogami
- Bezpieczeństwa transportu
- Ochrony środowiska
- Bezpieczeństwa jądrowego
- Bezpieczeństwa żywności i pasz
- Zdrowia i dobrostanu zwierząt
- Zdrowia publicznego
- Ochrony konsumentów
- Ochrony prywatności i danych osobowych
- Bezpieczeństwa sieci i systemów teleinformatycznych
- Interesów finansowych Skarbu Państwa, jednostek samorządu terytorialnego oraz UE
- Konstytucyjnych wolności i praw człowieka i obywatela
Ścieżki zgłaszania
- Zgłoszenie wewnętrzne – informowanie o naruszeniu podmiotu prawnego, z którym sygnalista jest związany zawodowo.
- Zgłoszenie zewnętrzne – przekazanie informacji do organu publicznego lub Rzecznika Praw Obywatelskich.
- Ujawnienie publiczne – podanie informacji do wiadomości publicznej.
Ochrona sygnalistów
- Sygnaliści są chronieni przed działaniami odwetowymi od chwili dokonania zgłoszenia lub ujawnienia publicznego, o ile mieli uzasadnione podstawy sądzić, że ich informacje są prawdziwe.
- Pracodawcy nie mogą podejmować działań odwetowych, takich jak odmowa zatrudnienia, zwolnienie, obniżenie wynagrodzenia, mobbing czy dyskryminacja.
- Sygnaliści mają prawo do odszkodowania za działania odwetowe.
- Osoby, które poniosły szkodę wskutek fałszywych zgłoszeń, mogą dochodzić odszkodowania od sygnalistów.