Zajmowanie się dzieckiem to czas wymagający, w którym pracownicy mogą korzystać z różnych form wsparcia, takich jak urlop rodzicielski, zwolnienia czy zasiłki, które mają na celu zapewnienie im równowagi między życiem zawodowym a prywatnym. W tym przewodniku omawiamy przepisy prawa pracy dotyczące pracowników-rodziców, w tym procedury związane z wnioskami, dokumentacją oraz obowiązkami pracodawcy. Jakie uprawnienia rodzicielskie przysługują w 2025 roku?

Urlop macierzyński – urlop tacierzyński i rodzicielski w 2025

Urlop macierzyński jest jednym z podstawowych uprawnień przysługujących pracownikom, którzy zostali rodzicami. W przypadku matek, urlop ten wynosi 20 tygodni (przy urodzeniu 1 dziecka) i ma na celu zapewnienie im odpowiedniego czasu na opiekę nad nowo narodzonym dzieckiem.

Wymiar urlopu macierzyńskiego – tacierzyńskiego w 2025 roku

Wymiar urlopu macierzyńskiego zależy od liczby dzieci urodzonych przy jednym porodzie. Zgodnie z przepisami prawa, urlop macierzyński udzielany jest w następujących wymiarach:

• 20 tygodni – w przypadku urodzenia jednego dziecka,
• 31 tygodni – w przypadku urodzenia dwojga dzieci,
• 33 tygodnie – w przypadku urodzenia trojga dzieci,
• 35 tygodni – w przypadku urodzenia czworga dzieci,
• 37 tygodni – w przypadku urodzenia pięciorga i więcej dzieci.

Jest to czas, w którym matka może w pełni skupić się na opiece nad dzieckiem. Jeśli matka nie wykorzysta całego urlopu macierzyńskiego, pozostałą część może przejąć ojciec dziecka lub inny członek rodziny, pod warunkiem, że spełnione zostaną określone warunki prawne.

Prawo do urlopu macierzyńskiego dla innych członków rodziny

W niektórych przypadkach to nie matka dziecka korzysta z urlopu macierzyńskiego, lecz ojciec dziecka lub inny członek najbliższej rodziny. Takie sytuacje obejmują:

• Śmierć matki. W przypadku, gdy matka dziecka zmarła, ojciec lub inny członek rodziny może ubiegać się o część urlopu macierzyńskiego, który nie został przez nią wykorzystany. W takim przypadku, urlop przysługuje od dnia śmierci matki.
• Porzucenie dziecka przez matkę. W przypadku, gdy matka porzuci dziecko, ojciec lub inny członek rodziny może przejąć urlop macierzyński.
• Niepełnosprawność matki. Jeśli matka dziecka jest osobą niezdolną do samodzielnej egzystencji (z orzeczeniem lekarskim), to prawo do urlopu macierzyńskiego przysługuje innym członkom rodziny, którzy mogą przejąć opiekę nad dzieckiem.
• Hospitalizacja matki. Jeśli matka przebywa w szpitalu lub innym zakładzie leczniczym i nie jest w stanie sprawować osobistej opieki nad dzieckiem, ojciec lub inny członek rodziny może przejąć część urlopu macierzyńskiego.

W praktyce, członkiem najbliższej rodziny mogą być nie tylko ojciec, ale także inni bliscy, tacy jak dziadkowie, rodzeństwo matki. Chociaż prawo nie precyzuje jednoznacznie, kto jest członkiem najbliższej rodziny, zwykle uznaje się za taką osobę, która ma bliską więź z dzieckiem i może zapewnić mu opiekę.

Urlop macierzyński w przypadku przysposobienia dziecka

Jeśli pracownik przyjął dziecko na wychowanie i złożył wniosek do sądu o przysposobienie, przysługuje mu prawo do urlopu macierzyńskiego na warunkach takich jak w przypadku porodu. Wymiar urlopu zależy od liczby dzieci przyjętych na wychowanie:

• 20 tygodni – przyjęcie jednego dziecka,
• 31 tygodni – przyjęcie dwojga dzieci,
• 33 tygodnie – przyjęcie trojga dzieci,
• 35 tygodni – przyjęcie czworga dzieci,
• 37 tygodni – przyjęcie pięciorga i więcej dzieci.

Jeśli dziecko nie ukończyło 7 roku życia (lub 10 w przypadku odroczonego obowiązku szkolnego), pracownikowi zawsze przysługuje minimalny wymiar urlopu macierzyńskiego wynoszący 9 tygodni.

Zasady wykorzystania urlopu macierzyńskiego

Pracownica w ciąży ma prawo wykorzystać do 6 tygodni urlopu macierzyńskiego przed przewidywaną datą porodu. Po narodzinach dziecka przysługuje jej urlop w pozostałej części wymiaru. Natomiast, jeśli pracownica nie korzystała z urlopu macierzyńskiego przed porodem (np. z powodu urlopu bezpłatnego), urlop rozpoczyna się dopiero w dniu porodu.
Pracownica ma prawo zrezygnować z części urlopu macierzyńskiego po 14 tygodniach od porodu i wrócić do pracy, pod warunkiem, że część urlopu przejmie ojciec dziecka. Należy wtedy złożyć stosowny wniosek do pracodawcy najpóźniej 7 dni przed powrotem do pracy.

Przerwanie urlopu macierzyńskiego

Urlop macierzyński może zostać przerwany, jeśli w czasie jego trwania matka trafi do szpitala lub innego zakładu leczniczego, a jej stan zdrowia uniemożliwia sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem. Pracownica musi wówczas wykorzystać przynajmniej 8 tygodni urlopu, po czym część urlopu przejmuje ojciec lub inny członek rodziny.

Skrócony urlop macierzyński

Skrócony urlop macierzyński przysługuje w wyjątkowych sytuacjach, takich jak:

• Śmierć dziecka. Jeśli dziecko umrze przed ukończeniem 8 tygodnia życia, matka ma prawo do 8 tygodni urlopu macierzyńskiego, jednak w przypadku wcześniejszego zgonu dziecka (np. w wyniku poronienia), urlop macierzyński może zostać skrócony.
• Martwe urodzenie. Jeśli kobieta urodzi martwe dziecko (lub poroni), przysługuje jej 8 tygodni urlopu macierzyńskiego, a w przypadku poronienia w pierwszym trymestrze, może to wynosić 7 dni.

Wniosek o urlop macierzyński

Wniosek o udzielenie urlopu macierzyńskiego składa pracownica lub pracownik, w zależności od sytuacji, z minimum 7-dniowym wyprzedzeniem. W przypadku przerwania urlopu macierzyńskiego przez matkę, jej partner (ojciec dziecka lub inny członek rodziny) składa wniosek o przejęcie części urlopu macierzyńskiego.
Wniosek powinien zawierać:

• Imię i nazwisko pracownika,
• Imię i nazwisko dziecka,
• Okres, na który ma zostać przyznany urlop.

W przypadku niepełnosprawności matki, konieczne jest dołączenie odpowiednich dokumentów potwierdzających jej stan zdrowia.

Urlop rodzicielski w 2025. Jakie uprawnienia rodzicielskie mają matka i ojciec?

Urlop rodzicielski jest przysługującym pracownikom uprawnieniem, które może zostać wykorzystane po zakończeniu urlopu macierzyńskiego lub urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego. Jest to czas, w którym rodzice mogą zająć się opieką nad nowo narodzonym dzieckiem lub dzieckiem przyjętym do wychowania. Urlop rodzicielski przysługuje zarówno matce, jak i ojcu dziecka, a jego długość zależy od liczby dzieci urodzonych lub przyjętych przy jednym porodzie lub w ramach jednej adopcji.

Wymiar urlopu

• 41 tygodni – w przypadku urodzenia lub przyjęcia na wychowanie jednego dziecka.
• 43 tygodnie – w przypadku urodzenia lub przyjęcia na wychowanie dwojga dzieci.
• 65 tygodni – w przypadku urodzenia jednego dziecka, które posiada zaświadczenie stwierdzające ciężkie i nieodwracalne upośledzenie albo nieuleczalną chorobę, zagrażającą życiu, które powstały w prenatalnym okresie rozwoju dziecka lub w czasie porodu.
• 67 tygodni – w przypadku porodu mnogiego z wymienionymi powyżej chorobami.

Urlop rodzicielski w przypadku adopcji

• 32 tygodnie – w przypadku przyjęcia jednego dziecka na wychowanie.
• 34 tygodnie – w przypadku przyjęcia więcej niż jednego dziecka.
• W każdym przypadku urlop rodzicielski nie może trwać dłużej niż do ukończenia przez dziecko 14. roku życia.

Zasady korzystania z urlopu rodzicielskiego

Urlop rodzicielski można wykorzystać zarówno w całości, jak i w częściach. W zależności od sytuacji rodzinnej oraz organizacji pracy, rodzice mają możliwość podzielenia urlopu na kilka części.

• Urlop rodzicielski może zostać wykorzystany jednorazowo albo w maksymalnie czterech częściach (w wyjątkowych przypadkach pięciu).
• Rodzice mogą korzystać z urlopu jednocześnie lub na zmianę. W przypadku, gdy urlop wykorzystują oboje rodzice, każdy z nich ma prawo do 9 tygodni urlopu, które są nieprzenoszalne – oznacza to, że jeden rodzic nie może przekazać swojego prawa do tych 9 tygodni drugiemu rodzicowi.

Przykład:
Pracownica urodziła jedno dziecko, więc łącznie z ojcem dziecka mają prawo do 41 tygodni urlopu rodzicielskiego. Jeśli matka skorzystała z 32 tygodni, ojciec ma prawo do pozostałych 9 tygodni, które są niezbywalne i nie mogą zostać przeniesione na matkę.

Procedura ubiegania się o urlop rodzicielski

Aby skorzystać z urlopu rodzicielskiego, pracownicy muszą złożyć odpowiedni wniosek. Procedura składania wniosku o urlop jest szczegółowo określona przez przepisy prawa.

Wymogi dotyczące wniosku

• Pracownik składa wniosek na piśmie, w formie papierowej lub elektronicznej, nie później niż 21 dni przed planowanym rozpoczęciem urlopu.
• W wniosku powinny znaleźć się następujące informacje:
  • Imię i nazwisko pracownika,
  • Okres urlopu rodzicielskiego lub zasiłku macierzyńskiego, który już został wykorzystany,
  • Liczba wykorzystanych części urlopu rodzicielskiego,
  • Okres, na który pracownik chce skorzystać z urlopu rodzicielskiego lub jego części.

W przypadku, gdy pracownicy planują skorzystać z urlopu w różnych częściach, pracodawca może wziąć pod uwagę liczbę wniosków złożonych przez matkę i ojca dziecka.

Dodatkowe dokumenty

• Odpis aktu urodzenia dziecka.
• Oświadczenie pracownika o braku zamiaru korzystania z urlopu przez drugiego rodzica lub o planowanym okresie korzystania przez niego z urlopu.

Praca podczas urlopu rodzicielskiego

Pracownik może wykonywać pracę na części etatu podczas korzystania z urlopu rodzicielskiego. Zasady są następujące:

• Pracownik może pracować w wymiarze nie większym niż połowa etatu.
• Urlop rodzicielski wówczas zostaje wydłużony, jednak nie może to trwać dłużej niż:
  • 82 tygodnie – w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie.
  • 86 tygodni – w przypadku porodu mnogiego.

Jeżeli dziecko ma poważne problemy zdrowotne, czas trwania urlopu może zostać wydłużony do:

• 130 tygodni – w przypadku urodzenia jednego dziecka z poważnym uszkodzeniem zdrowotnym.
• 134 tygodnie – w przypadku porodu mnogiego.

Rezygnacja z urlopu rodzicielskiego

Pracownik ma prawo w każdej chwili zrezygnować z urlopu rodzicielskiego, jednak tylko za zgodą pracodawcy. Jeśli taki wniosek zostanie zaakceptowany, pracownik może powrócić do pracy przed upływem planowanego okresu urlopu.

Urlop wypoczynkowy po urlopie rodzicielskim

Po zakończeniu urlopu rodzicielskiego, pracownik ma prawo do urlopu wypoczynkowego, który musi zostać udzielony bezpośrednio po urlopie macierzyńskim lub rodzicielskim, jeśli pracownik złoży taki wniosek.
Powrót do pracy po urlopie rodzicielskim
Po zakończeniu urlopu rodzicielskiego, pracodawca ma obowiązek dopuścić pracownika do pracy na dotychczasowym stanowisku. W sytuacji, gdy zmiany organizacyjne w firmie uniemożliwiają powrót na pierwotne stanowisko, pracodawca musi zapewnić pracownikowi stanowisko równorzędne, o nie gorszych warunkach pracy.

Urlop wychowawczy w 2025

Urlop wychowawczy może trwać maksymalnie 36 miesięcy. Jest to urlop bezpłatny, co oznacza, że w tym czasie pracownik nie otrzymuje wynagrodzenia z tytułu pracy.
Warto jednak pamiętać, że w przypadku pracowników o niskich dochodach istnieje możliwość uzyskania zasiłku wychowawczego, który jest wypłacany w trakcie korzystania z urlopu wychowawczego. Zasiłek ten przysługuje tylko tym pracownikom, których dochody nie przekraczają określonego limitu.

Warunki uzyskania urlopu wychowawczego

Aby pracownik mógł skorzystać z urlopu wychowawczego, musi spełniać następujące warunki:

• Minimum 6 miesięcy stażu pracy – pracownik, który chce ubiegać się o urlop wychowawczy, musi posiadać co najmniej 6-miesięczny staż pracy. W tym czasie zalicza się również okres pobierania zasiłku dla bezrobotnych, co oznacza, że osoby, które wróciły do pracy po okresie bezrobocia, również mogą skorzystać z tego urlopu.
• Urlop do 6. roku życia dziecka – urlop wychowawczy przysługuje do końca roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 lat.

Procedura składania wniosku o urlop wychowawczy

Aby rozpocząć urlop wychowawczy, pracownik musi złożyć pisemny wniosek w formie papierowej lub elektronicznej. Wniosek ten powinien być złożony co najmniej 21 dni przed planowanym rozpoczęciem urlopu. Warto pamiętać, że pracodawca ma obowiązek uwzględnić ten wniosek, chyba że istnieją okoliczności, które uniemożliwiają jego przyjęcie.
Wycofanie wniosku
Jeśli pracownik zdecyduje się zrezygnować z urlopu wychowawczego przed jego rozpoczęciem, może to zrobić najpóźniej 7 dni przed planowaną datą rozpoczęcia urlopu. Rezygnacja musi być zgłoszona w formie pisemnego oświadczenia.

Zmiana decyzji o urlopie wychowawczym w trakcie jego trwania

Urlop wychowawczy daje pracownikowi możliwość rezygnacji w jego trakcie, jednak nie zawsze jest to możliwe bez zgody pracodawcy. Pracownik może zrezygnować z urlopu wychowawczego, ale tylko za zgodą pracodawcy. W przypadku, gdy nie uzyska zgody na wcześniejsze zakończenie urlopu, ma możliwość powrotu do pracy po 30 dniach od zawiadomienia pracodawcy o rezygnacji z urlopu.

Podział urlopu wychowawczego

Urlop wychowawczy może być wykorzystywany przez oboje rodziców, co daje dużą elastyczność. Urlop może być podzielony na maksymalnie 5 części, z czego każdy rodzic ma prawo do wzięcia 1 miesiąca urlopu wyłącznie dla siebie. Ważne jest, że prawo do tego miesiąca nie może być przeniesione na drugiego rodzica.
Urlop dla obojga rodziców
Oboje rodzice mogą korzystać z urlopu wychowawczego jednocześnie, ale każdy z nich ma prawo do jednej części tego urlopu, który jest przeznaczony wyłącznie dla niego.

Przedłużenie wymiaru urlopu wychowawczego

W pewnych okolicznościach wymiar urlopu wychowawczego może zostać wydłużony:

• Niepełnosprawność dziecka. Jeśli dziecko posiada orzeczenie o niepełnosprawności, rodzic może skorzystać z dodatkowych 36 miesięcy urlopu wychowawczego, co oznacza, że łączny czas urlopu wynosi aż 72 miesiące (6 lat). Dodatkowe 36 miesięcy można wykorzystać do 18. roku życia dziecka.
• Pojedynczy opiekun. Urlop wychowawczy może trwać pełne 36 miesięcy, jeśli drugi rodzic dziecka nie żyje, został pozbawiony władzy rodzicielskiej, albo jeśli dziecko ma tylko jednego opiekuna. W takim przypadku pracownik musi do wniosku dołączyć odpowiedni dokument, który potwierdza tę sytuację (np. akt zgonu drugiego rodzica lub orzeczenie sądowe).

Praca w trakcie urlopu wychowawczego

Choć celem urlopu wychowawczego jest umożliwienie rodzicowi sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem, praca w tym czasie jest dozwolona, jeśli nie koliduje z opieką nad dzieckiem.

• Rodzaj pracy. Pracownik może podjąć pracę na pełny lub niepełny etat, może również pracować w innej firmie, a także podjąć działalność gospodarczą, o ile nie wyklucza to osobistej opieki nad dzieckiem. W praktyce najczęściej dotyczy to pracy w niepełnym wymiarze godzin.
• Inna działalność. Pracownik ma również możliwość nauki, uczestniczenia w szkoleniach czy podjęcia innych aktywności, o ile nie przeszkadzają one w opiece nad dzieckiem.

Kontrola opieki nad dzieckiem

Pracodawca ma prawo do weryfikacji, czy pracownik rzeczywiście sprawuje opiekę nad dzieckiem w czasie urlopu wychowawczego. W sytuacji, gdy pracodawca stwierdzi, że rodzic przestał sprawować osobistą opiekę nad dzieckiem (np. wyjechał za granicę, a dziecko pozostało w kraju pod opieką innej osoby), może wezwać pracownika do pracy. Pracodawca może wydać wezwanie do stawienia się w pracy w terminie od 3 do 30 dni od momentu, gdy dowiedział się o braku opieki nad dzieckiem.

Urlop ojcowski 2025

Urlop ojcowski to jedno z uprawnień pracowniczych, które ma na celu wspieranie ojców w opiece nad nowo narodzonym dzieckiem. Prawo to zostało wprowadzone, by umożliwić ojcom aktywny udział w pierwszych miesiącach życia ich dziecka. Zgodnie z polskim prawodawstwem, urlop ojcowski reguluje Kodeks pracy, a jego szczegóły są określone w przepisach dotyczących urlopów wychowawczych oraz zasiłków macierzyńskich.

Czas trwania urlopu ojcowskiego

Urlop ojcowski trwa 2 tygodnie. Istnieje możliwość podzielenia urlopu na dwie części, każdą po 1 tygodniu, lub wykorzystania go w pełnej formie, tj. w jednym terminie.
Urlop musi być wykorzystany najpóźniej do ukończenia przez dziecko 12 miesiąca życia.
W przypadku przysposobienia dziecka, pracownik, który dokonuje adopcji, może skorzystać z urlopu ojcowskiego w ciągu 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia postanowienia sądu o przysposobieniu dziecka. Ważne jest, że pracownik nie może wykorzystać tego urlopu po ukończeniu przez dziecko 14 roku życia.

Wniosek o urlop ojcowski

Pracownik chcący skorzystać z urlopu ojcowskiego musi złożyć odpowiedni wniosek do swojego pracodawcy. Zgodnie z przepisami, wniosek ten powinien zostać złożony nie później niż 7 dni kalendarzowych przed planowanym rozpoczęciem urlopu.

Wymogi dotyczące wniosku

• Wniosek może być złożony zarówno w formie papierowej, jak i elektronicznej.
• Powinien zawierać:
  • Imię i nazwisko pracownika.
  • Daty wnioskowanego urlopu (jeśli urlop jest wykorzystywany w częściach, należy wskazać obie daty).

Dokumenty dołączane do wniosku

• Odpis aktu urodzenia dziecka.
• Oświadczenie o zamiarze wykorzystania urlopu ojcowskiego.
• W przypadku pracownika przysposabiającego dziecko – kopia prawomocnego postanowienia sądu o przysposobieniu.

Zasiłek macierzyński

Za czas urlopu ojcowskiego pracownikowi przysługuje zasiłek macierzyński, który wypłacany jest przez pracodawcę. Zasiłek ten jest świadczeniem finansowym, które ma na celu częściowe pokrycie utraconych dochodów związanych z nieobecnością w pracy z powodu opieki nad dzieckiem. Kwota zasiłku macierzyńskiego wynosi 100% podstawy wymiaru, którą stanowi średnie wynagrodzenie z ostatnich 12 miesięcy pracy.

Obowiązki pracodawcy

Pracodawca ma obowiązek uwzględnienia wniosku pracownika o urlop ojcowski, jeżeli spełnia on wszystkie wymagane warunki. Pracodawca nie może odmówić udzielenia urlopu, o ile wniosek jest złożony zgodnie z terminem (co najmniej 7 dni przed planowanym urlopem) i zawiera wymagane dokumenty.
W przypadku uznania urlopu ojcowskiego, pracodawca powinien wypłacić pracownikowi zasiłek macierzyński za okres jego nieobecności w pracy. Zasiłek ten stanowi rekompensatę za utracone dochody i jest wypłacany przez pracodawcę w sposób podobny do wynagrodzenia.

Wykorzystanie urlopu przez ojca a macierzyński

Warto zaznaczyć, że urlop ojcowski jest niezależny od urlopu macierzyńskiego przysługującego matce dziecka. Oznacza to, że matka dziecka może korzystać z urlopu macierzyńskiego, a ojciec z urlopu ojcowskiego równocześnie lub w późniejszym terminie, zgodnie z przepisami. Oba urlopy mają na celu zapewnienie pełnej opieki nad dzieckiem w jego pierwszych miesiącach życia.

Urlop opiekuńczy

Urlop opiekuńczy to uprawnienie, które umożliwia pracownikom zapewnienie osobistej opieki lub wsparcia osobie wymagającej pomocy z poważnych względów medycznych. Może on zostać wykorzystany zarówno na członków rodziny, jak i osoby mieszkające we wspólnym gospodarstwie domowym.

Komu przysługuje urlop opiekuńczy?

Prawo do urlopu mają osoby zatrudnione na podstawie umowy o pracę. Mogą one skorzystać z niego w celu sprawowania opieki nad:

• członkami rodziny (dziecko, rodzic, małżonek),
• osobami, z którymi prowadzą wspólne gospodarstwo domowe.

Urlop ten nie jest płatny, ale jego okres wlicza się do stażu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze.
Pracownik może skorzystać z 5 dni urlopu w ciągu roku. Urlop udzielany jest na dni pracy zgodnie z obowiązującym grafikiem. Aby z niego skorzystać, należy złożyć wniosek w formie papierowej lub elektronicznej co najmniej 1 dzień przed rozpoczęciem urlopu.
Wniosek powinien zawierać:

• imię i nazwisko osoby wymagającej opieki,
• przyczynę konieczności sprawowania opieki,
• stopień pokrewieństwa (jeśli dotyczy członka rodziny),
• adres zamieszkania (jeśli dotyczy osoby spoza rodziny).

Ochrona przed zwolnieniem

Od momentu złożenia wniosku do zakończenia urlopu pracodawca nie może:

• prowadzić przygotowań do wypowiedzenia umowy,
• wypowiedzieć ani rozwiązać stosunku pracy.

Wyjątkiem jest zwolnienie dyscyplinarne lub sytuacja upadłości lub likwidacji pracodawcy, jednak w takim przypadku wymagana jest zgoda organizacji związkowej.

2 dni opieki na dziecko w 2025 roku

Pracownik wychowujący dziecko ma prawo do zwolnienia od pracy w celu sprawowania nad nim opieki. Uprawnienie to wynika z art. 188 Kodeksu pracy (KP) i obowiązuje również w 2025 roku.

Wymiar zwolnienia na opiekę nad dzieckiem

Zgodnie z art. 188 KP pracownikowi przysługuje:

• 2 dni zwolnienia od pracy lub
• 16 godzin zwolnienia od pracy.

Wybór sposobu wykorzystania zwolnienia należy do pracownika i musi zostać określony w pierwszym złożonym wniosku w danym roku kalendarzowym. Decyzja ta obowiązuje przez cały rok.

Kto może skorzystać z uprawnienia?

Zwolnienie na opiekę nad dzieckiem przysługuje:

• pracownikowi zatrudnionemu na podstawie umowy o pracę,
• rodzicowi biologicznemu lub prawnemu opiekunowi dziecka.

Uprawnienie przysługuje jednemu z rodziców (art. 189¹ KP). Oznacza to, że jeśli z prawa do zwolnienia skorzysta matka dziecka, drugi dzień zwolnienia również należy do niej. W związku z tym rodzice powinni ustalić między sobą, kto będzie korzystał z tego przywileju.
Zwolnienie nie przysługuje osobom zatrudnionym na podstawie umów cywilnoprawnych, takich jak umowa zlecenie czy umowa o dzieło.

Opieka na dziecko a wymiar etatu

Pracownik zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy ma prawo do pełnych 2 dni lub 16 godzin zwolnienia. W przypadku pracowników zatrudnionych na część etatu wymiar ten jest obliczany proporcjonalnie do liczby godzin pracy.
Przykłady:

• Pracownik zatrudniony na ½ etatu ma prawo do 8 godzin zwolnienia (16 godzin × ½ = 8 godzin).
• Pracownik zatrudniony na ⅓ etatu ma prawo do 6 godzin zwolnienia (16 godzin ÷ 3 = 5,3, zaokrąglone w górę do 6 godzin).
• Pracownik zatrudniony na ⅖ etatu ma prawo do 7 godzin zwolnienia (16 godzin × 2/5 = 6,4, zaokrąglone w górę do 7 godzin).

Niepełną godzinę zawsze zaokrągla się w górę do pełnej jednostki.

Zasady wykorzystania zwolnienia

Pracownik ma możliwość dowolnego wykorzystania zwolnienia w ramach określonego wymiaru. W przypadku wyboru godzinnego systemu zwolnienie może zostać rozłożone na różne dni pracy.
Przykłady sposobów wykorzystania opieki w godzinach:

• Pracownik rozpoczyna pracę 4 godziny później w dwa dni.
• Pracownik kończy pracę 4 godziny wcześniej w dwa dni.
• Pracownik korzysta z 2 godzin zwolnienia w czterech różnych dniach.
• Pracownik łączy różne opcje, np. pierwszego dnia rozpoczyna pracę później, a drugiego dnia kończy pracę wcześniej.

Zwolnienie w godzinach może być stosowane również u pracowników, dla których dobowa norma czasu pracy jest krótsza niż 8 godzin.

Opieka na dziecko a urlop wypoczynkowy

Dni wolne na podstawie art. 188 KP nie są wliczane do urlopu wypoczynkowego. Jest to odrębne uprawnienie, które nie wpływa na wymiar urlopu rocznego. Pracodawca nie może odmówić udzielenia zwolnienia, jeśli pracownik spełnia warunki jego przyznania i złoży stosowny wniosek.

Jak napisać wniosek o opiekę na dziecko?

Wniosek o skorzystanie z dni wolnych na opiekę nad dzieckiem nie ma określonego ustawowo wzoru, jednak powinien zawierać następujące elementy:

1. Dane pracownika (imię, nazwisko, stanowisko).
2. Dane pracodawcy.
3. Informację o podstawie prawnej – art. 188 KP.
4. Wskazanie sposobu wykorzystania zwolnienia (dni lub godziny).
5. Określenie terminu skorzystania z uprawnienia.
6. Podpis pracownika.

Czym jest elastyczna organizacja pracy?

Elastyczna organizacja pracy obejmuje różne formy dostosowania warunków zatrudnienia do potrzeb pracownika. Przykłady obejmują:

• Obniżenie wymiaru etatu – np. zamiast pełnego etatu pracownik przechodzi na ¾ lub ½ etatu.
• Praca zdalna – wykonywanie obowiązków z miejsca zamieszkania lub innego dogodnego miejsca.
• System pracy weekendowej – praca skoncentrowana na weekendach, co daje większą elastyczność w tygodniu.
• Ruchomy czas pracy – możliwość rozpoczynania i kończenia pracy w różnych godzinach.

Jak złożyć wniosek o elastyczną organizację pracy?

Pracownik zainteresowany elastyczną organizacją pracy musi złożyć pisemny wniosek co najmniej 21 dni przed planowanym rozpoczęciem korzystania z tego rozwiązania. W dokumencie powinny znaleźć się następujące informacje:

• Imię, nazwisko i data urodzenia dziecka – potwierdzenie uprawnienia do skorzystania z elastycznej organizacji pracy.
• Przyczyna konieczności skorzystania z elastycznej organizacji pracy – np. potrzeba sprawowania opieki nad dzieckiem.
• Termin rozpoczęcia i zakończenia korzystania z elastycznej organizacji pracy – określenie, od kiedy i na jak długo pracownik chce korzystać z nowych zasad.
• Rodzaj elastycznej organizacji pracy – np. praca zdalna, zmniejszenie etatu, ruchomy czas pracy.

Rozpatrywanie wniosku przez pracodawcę

Pracodawca, rozpatrując wniosek, musi uwzględnić:

• Potrzeby pracownika, w tym powód wprowadzenia elastycznej organizacji pracy.
• Organizację pracy w firmie, czyli konieczność zapewnienia płynności i ciągłości działalności.
• Rodzaj wykonywanej pracy, czy pozwala on na zastosowanie elastycznej formy organizacji.

Pracodawca może zaakceptować wniosek, odrzucić go lub zaproponować alternatywne rozwiązanie. Odmowa powinna być uzasadniona.

Powrót do poprzedniej organizacji pracy

Pracownik może w dowolnym momencie złożyć wniosek o powrót do wcześniejszego modelu pracy. Pracodawca powinien uwzględnić ten wniosek, chyba że istnieją istotne przeszkody organizacyjne.

Ochrona pracownika

Pracownik, który złoży wniosek o elastyczną organizację pracy, jest chroniony przed zwolnieniem. Pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę bez wypowiedzenia z powodu samego faktu wystąpienia o elastyczną organizację pracy.

Zasiłek macierzyński. Uprawnienia rodzicielskie a świadczenia rodzinne.

Zasiłek macierzyński to jedno z podstawowych świadczeń wypłacanych przez system ubezpieczeń społecznych, skierowane do osób, które po narodzinach dziecka korzystają z urlopów macierzyńskich, rodzicielskich oraz ojcowskich. Celem zasiłku jest wsparcie finansowe dla rodziców w okresie, kiedy ich aktywność zawodowa jest ograniczona lub zawieszona w związku z opieką nad nowo narodzonym dzieckiem.

Kto może otrzymać zasiłek macierzyński?

Zasiłek macierzyński przysługuje osobom, które są objęte ubezpieczeniem chorobowym w systemie ubezpieczeń społecznych. Oznacza to, że zasiłek mogą otrzymać:

• Pracownicy, którzy są zatrudnieni na podstawie umowy o pracę i korzystają z urlopu macierzyńskiego lub rodzicielskiego.
• Zleceniobiorcy, czyli osoby pracujące na podstawie umowy zlecenia, które podlegają obowiązkowemu ubezpieczeniu chorobowemu.
• Osoby prowadzące jednoosobową działalność gospodarczą, które również opłacają składki na ubezpieczenie chorobowe.

Zasiłek macierzyński przysługuje także w przypadku, gdy pracownik korzysta z innych form urlopu rodzicielskiego, w tym urlopu ojcowskiego.

Wysokość zasiłku macierzyńskiego

Wysokość zasiłku macierzyńskiego zależy od decyzji pracownika dotyczącej długości oraz formy urlopu, z którego będzie korzystał. Na podstawie tych decyzji, pracownik może wybrać różne opcje wysokości zasiłku w trakcie trwania urlopu.

Możliwości wyboru zasiłku

1. 100% zasiłku przez cały okres urlopu macierzyńskiego – w przypadku tego wyboru, po zakończeniu urlopu macierzyńskiego, oboje rodzice dziecka mają prawo do 70% zasiłku w trakcie urlopu rodzicielskiego.
2. 81,5% zasiłku przez cały okres urlopu macierzyńskiego oraz urlopu rodzicielskiego – ta opcja jest dostępna, jeśli pracownik złoży odpowiedni wniosek w ciągu 21 dni od rozpoczęcia korzystania z urlopu. Zasiłek w wysokości 81,5% przysługuje przez cały okres macierzyńskiego i rodzicielskiego, jednak przez pierwsze 9 tygodni urlopu ojcowskiego, ojciec dziecka otrzyma 70% zasiłku.

Podział urlopu i zasiłku między rodzicami

Matka dziecka ma prawo do podziału zasiłku macierzyńskiego z ojcem dziecka. Oznacza to, że rodzice mogą wspólnie korzystać z tego świadczenia. Ważnym szczegółem jest fakt, że ojciec dziecka ma prawo do zasiłku w wysokości 70% przez pierwsze 9 tygodni jego urlopu rodzicielskiego. Po tym okresie, oboje rodzice mogą korzystać ze zredukowanej stawki w wysokości 81,5% zasiłku.
Taki system ma na celu ułatwienie podziału obowiązków wychowawczych i opiekuńczych między obojgiem rodziców oraz umożliwienie ojcom aktywnego uczestnictwa w opiece nad dzieckiem.

Kiedy wypłacany jest zasiłek?

Wypłata zasiłku macierzyńskiego zależy od tego, kto wypłaca wynagrodzenie lub świadczenie za pracownika. Istnieją dwie podstawowe sytuacje, które mogą wystąpić:

1. Zatrudnienie powyżej 20 osób – jeśli pracodawca zatrudnia więcej niż 20 ubezpieczonych (pracowników, współpracowników na podstawie umowy zlecenia, itp.), to to on jest odpowiedzialny za wypłatę zasiłku macierzyńskiego. Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) w takim przypadku zwraca pracodawcy wypłacone kwoty.
2. Zatrudnienie poniżej 20 osób – jeżeli pracodawca zatrudnia mniej niż 20 osób, wówczas to ZUS jest odpowiedzialny za wypłatę zasiłku macierzyńskiego. Pracodawca musi dołączyć do wniosku pracownika zaświadczenie o byciu płatnikiem składek, wypełniając formularz Z-3 (w przypadku pracowników) lub Z-3a (dla osób zatrudnionych na podstawie umowy zlecenia).

Jak złożyć wniosek o zasiłek macierzyński?

Aby otrzymać zasiłek macierzyński, należy złożyć odpowiedni wniosek do pracodawcy lub Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Wniosek składany jest najczęściej za pośrednictwem formularza Z-3, Z-3a lub innego formularza zależnego od rodzaju zatrudnienia.
W przypadku osób zatrudnionych na podstawie umowy o pracę, wniosek składa się najczęściej do pracodawcy, który następnie przekazuje go do ZUS. W przypadku umów zlecenia, pracownik musi składać wniosek bezpośrednio do ZUS.

Ważne zasady dotyczące zasiłku

• Zasiłek macierzyński jest zależny od podstawy wymiaru – wysokość świadczenia zależy od wynagrodzenia lub innego dochodu, od którego odprowadzane są składki na ubezpieczenie chorobowe.
• Zasiłek jest wypłacany przez określony czas – czas trwania zasiłku macierzyńskiego uzależniony jest od długości urlopu, z którego korzystają rodzice. Urlop macierzyński trwa 20 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka, a urlop rodzicielski może trwać do 32 tygodni, w zależności od sytuacji.

Zasiłek macierzyński dla osób prowadzących działalność gospodarczą

Osoby prowadzące jednoosobową działalność gospodarczą, które są objęte ubezpieczeniem chorobowym, również mają prawo do zasiłku macierzyńskiego. Aby go otrzymać, muszą złożyć odpowiedni wniosek do ZUS oraz spełniać warunki, takie jak opłacanie składek chorobowych przez odpowiedni okres.

Zasiłek opiekuńczy

Zasiłek opiekuńczy to świadczenie pieniężne przyznawane pracownikom, którzy muszą czasowo przerwać wykonywanie pracy z powodu konieczności opieki nad chorym dzieckiem lub innym członkiem rodziny. W Polsce przepisy dotyczące zasiłku opiekuńczego zostały określone w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych i innych aktach prawnych regulujących prawa pracowników w kontekście opieki nad osobami wymagającymi pomocy. Poniżej przedstawiamy szczegółowy opis zasad, kryteriów przyznawania oraz procedury związanej z uzyskaniem zasiłku opiekuńczego.

Kiedy przysługuje zasiłek opiekuńczy?

Zasiłek opiekuńczy przyznawany jest, gdy pracownik musi zrezygnować z wykonywania pracy na rzecz opieki nad chorym dzieckiem lub innym członkiem rodziny. Warunkiem jest brak innej osoby, która mogłaby sprawować tę opiekę w tym czasie.

Opieka nas dzieckiem

Zasiłek opiekuńczy przysługuje, gdy pracownik opiekuje się dzieckiem. Kryteria przyznania świadczenia są zależne od wieku dziecka oraz jego stanu zdrowia:

• Dzieci do 14. roku życia – zasiłek przysługuje na czas opieki nad dzieckiem chorym do 60 dni w roku kalendarzowym.
• Dzieci do 18. roku życia z orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności – zasiłek przysługuje do 30 dni w roku kalendarzowym.
• Dzieci do 18. roku życia z orzeczeniem o konieczności stałej opieki innej osoby (np. z powodu niepełnosprawności) – również 30 dni w roku kalendarzowym.

Zasiłek opiekuńczy może być również przyznany w przypadku choroby małżonka lub rodzica dziecka, który na stałe sprawuje nad nim opiekę, a z powodu choroby nie może tej opieki pełnić. W takiej sytuacji zasiłek wynosi do 30 dni w roku kalendarzowym.

Opieka nad innym członkiem rodziny

Pracownik może otrzymać zasiłek opiekuńczy, jeśli opiekuje się chorym członkiem rodziny, np. małżonkiem, rodzicem, dzieckiem powyżej 14. roku życia, dziadkami, rodzeństwem. W tym przypadku zasiłek przysługuje do 14 dni w roku kalendarzowym.

Zamknięcie placówek opiekuńczych

Zasiłek opiekuńczy przysługuje również w sytuacji, gdy dziecko nie może uczęszczać do placówek opiekuńczych, takich jak żłobki, przedszkola lub szkoły, z powodu ich zamknięcia (np. w czasie pandemii). W tym przypadku zasiłek może wynosić do 60 dni w roku kalendarzowym.

Choroba niani lub opiekuna

W przypadku, gdy niania lub dzienny opiekun dziecka zachoruje i nie może sprawować opieki, pracownik ma prawo do zasiłku opiekuńczego na czas, w którym opiekun nie może zajmować się dzieckiem. Zasiłek przysługuje do 60 dni w roku kalendarzowym.

Kto ma prawo do zasiłku opiekuńczego?

Zasiłek opiekuńczy przysługuje pracownikowi, który musi czasowo przerwać pracę, aby opiekować się chorym dzieckiem lub członkiem rodziny. Pracownikowi przysługuje świadczenie w przypadku:

• Bycia pracownikiem zatrudnionym na podstawie umowy o pracę lub umowy zlecenia,
• Wykonywania pracy w pełnym wymiarze godzin (czyli nie jest to praca w ramach działalności gospodarczej),
• Posiadania ubezpieczenia zdrowotnego w ZUS,
• Braku innej osoby, która mogłaby przejąć obowiązki opiekuńcze.

Zasiłek opiekuńczy można otrzymać, opiekując się:

• Dziećmi pracownika (w tym także dziećmi biologicznymi małżonka, dziećmi przysposobionymi oraz dziećmi przyjętymi na wychowanie i utrzymanie),
• Innych członków rodziny, takich jak małżonek, rodzic, rodzeństwo, teściowie, dziadkowie, wnuki.

Wysokość zasiłku opiekuńczego

Zasiłek opiekuńczy wynosi 80% podstawy wymiaru, czyli najczęściej wynagrodzenia pracownika. Wysokość zasiłku jest obliczana na podstawie średniego wynagrodzenia, które pracownik otrzymywał w ciągu ostatnich 12 miesięcy przed rozpoczęciem opieki. Zasiłek przysługuje także za dni wolne od pracy (np. soboty, niedziele, święta).

Procedura ubiegania się o zasiłek opiekuńczy

Aby otrzymać zasiłek opiekuńczy, pracownik musi złożyć odpowiedni wniosek do ZUS lub u pracodawcy, w zależności od liczby ubezpieczonych osób w firmie.
Wniosek o zasiłek opiekuńczy składa się za pomocą formularzy:

• Z-15A – dla opieki nad chorym dzieckiem,
• Z-15B – dla opieki nad chorym członkiem rodziny.

Wnioski te są składane przez pracownika, który na stałe opiekuje się dzieckiem lub innym członkiem rodziny, a zasiłek będzie wypłacany przez ZUS, jeśli pracodawca zatrudnia mniej niż 20 osób ubezpieczonych.

Wypłata zasiłku przez pracodawcę

Jeżeli pracodawca zatrudnia więcej niż 20 ubezpieczonych osób, wypłaca on zasiłek opiekuńczy, który następnie jest refundowany przez ZUS.

Czas trwania zasiłku opiekuńczego

Zasiłek opiekuńczy przysługuje pracownikowi przez określony czas, w zależności od sytuacji:

• Do 60 dni w roku kalendarzowym na opiekę nad dzieckiem do 14. roku życia,
• Do 30 dni w roku kalendarzowym na opiekę nad dzieckiem z orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności lub konieczności stałej opieki,
• Do 14 dni w roku kalendarzowym na opiekę nad innym chorym członkiem rodziny,
• Do 60 dni w roku kalendarzowym w związku z zamknięciem żłobków, przedszkoli i szkół.

„Aktywny rodzic”. Uprawnienia rodzicielskie w kontekście programów wsparcia dla rodziców.

Od 1 października 2024 roku w Polsce wprowadzony został  program wspierający rodziców dzieci w wieku do 3. roku życia – „Aktywny rodzic”. Program ten ma na celu ułatwienie rodzicom łączenia życia zawodowego z wychowaniem dziecka, oferując trzy różne świadczenia, które odpowiadają na różne potrzeby rodziców. Świadczenia są dostępne zarówno dla rodziców zatrudnionych na etacie, prowadzących działalność gospodarczą, jak i tych, którzy opiekują się dzieckiem w domu lub korzystają z opieki instytucjonalnej.

Rodzaje świadczeń w ramach programu „Aktywny rodzic”. Co obejmują uprawnienia rodzicielskie w zakresie opieki nad dzieckiem?

1. 1. Aktywni rodzice w pracy
      • Kto może skorzystać: Świadczenie przysługuje rodzicom aktywnym zawodowo, którzy są zatrudnieni na umowę o pracę, umowę zlecenie lub prowadzą własną działalność gospodarczą.
      • Wysokość świadczenia: Rodzice mogą otrzymać do 1500 zł miesięcznie na każde dziecko, które nie uczęszcza do żłobka, klubu dziecięcego, przedszkola ani nie jest pod opieką dziennego opiekuna.
      • Okres przyznania świadczenia: Świadczenie przysługuje rodzicom przez okres od 12. do 35. miesiąca życia dziecka, a wypłata odbywa się co miesiąc bez konieczności składania nowego wniosku.
      • Dodatkowe warunki: Oboje rodzice muszą być objęci ubezpieczeniem emerytalnym i rentowym w związku z wykonywaną pracą, a ich łączny przychód musi wynosić co najmniej minimalne wynagrodzenie za pracę. Przykładem może być sytuacja, gdy jedno z rodziców pracuje na pełny etat, a drugie na umowie zlecenie, przy czym może ono zarabiać połowę minimalnego wynagrodzenia.
      • Umowa uaktywniająca: Istnieje możliwość zawarcia umowy uaktywniającej z nianią, babcią lub dziadkiem, którzy opiekują się dzieckiem. Choć nie jest to warunek konieczny do otrzymania świadczenia, taka umowa pozwala na uzyskanie preferencyjnych warunków składek na ubezpieczenia społeczne.
      • Samodzielne wychowywanie dziecka: Dla rodzica samotnie wychowującego dziecko, wystarczy, że jego dochód odprowadzany na składki emerytalne i rentowe wynosi co najmniej 100% minimalnego wynagrodzenia za pracę.

1. 1. Aktywnie w żłobku
      • Kto może skorzystać: To świadczenie jest dedykowane rodzicom, którzy chcą sfinansować opiekę nad dzieckiem w żłobku, klubie dziecięcym lub u dziennego opiekuna.
      • Wysokość świadczenia: Świadczenie pokrywa do 120% średnich miesięcznych wydatków ponoszonych przez samorządy na zapewnienie opieki nad jednym dzieckiem w placówkach takich jak żłobki. Limit na rok 2024 wynosi 2200 zł, jednak wysokość świadczenia będzie dostosowywana do średnich kosztów w kolejnych latach.
      • Dofinansowanie dla dzieci z niepełnosprawnościami: Maksymalna kwota dofinansowania wynosi 1900 zł miesięcznie.
      • Warunki przyznania: Świadczenie będzie przyznawane na podstawie informacji o kosztach pobytu dziecka w placówce, które będą uzyskiwane bezpośrednio z Rejestru żłobków i klubów dziecięcych.
      • Wypłata świadczenia: Świadczenie jest przekazywane na konto placówki, która prowadzi żłobek, klub dziecięcy, lub dziennego opiekuna.
      Przykład: Jeśli w grudniu 2024 roku koszt pobytu dziecka w żłobku wynosi 1200 zł, rodzic otrzyma dofinansowanie w wysokości tej samej kwoty, ponieważ jest ona niższa od obowiązującego limitu 2200 zł.

1. Aktywnie w domu
   • Kto może skorzystać: To świadczenie jest dedykowane rodzicom, którzy decydują się opiekować dzieckiem samodzielnie w domu, bez korzystania z instytucjonalnej opieki. Może zostać przyznane matce, ojcu lub faktycznemu opiekunowi dziecka.
   • Wysokość świadczenia: Miesięczna kwota dofinansowania wynosi 500 zł.
   • Warunki przyznania: Świadczenie przysługuje, jeśli rodzice nie korzystają z innych form wsparcia w ramach programu „Aktywny rodzic” (czyli nie są beneficjentami „Aktywnie w żłobku” ani „Aktywni rodzice w pracy”).
   • Dodatkowe warunki: Ważne jest, aby dziecko było na utrzymaniu rodziców lub faktycznego opiekuna. Świadczenie przysługuje niezależnie od dochodów rodziny.
   • Sytuacja rodziców z opieką naprzemienną: Jeśli dziecko zgodnie z orzeczeniem sądu jest pod opieką naprzemienną obojga rodziców, świadczenie zostaje podzielone po połowie, tj. każdy z rodziców otrzymuje 250 zł miesięcznie.

Procedura składania wniosku

Wnioski o przyznanie świadczenia można składać wyłącznie drogą elektroniczną. Można to zrobić za pośrednictwem następujących platform:

• Platforma PUE ZUS
• Aplikacja mobilna mZUS
• Bankowość elektroniczna
• Portal Emp@tia Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej

Wnioski można składać od momentu, w którym dziecko kończy 12. miesiąc życia, a świadczenia przysługują do momentu ukończenia przez dziecko 3. roku życia. Świadczenie jest przyznawane na okres od 12. miesiąca życia dziecka, aż do ostatniego dnia miesiąca poprzedzającego 3. urodziny dziecka.

Krajowy Fundusz Szkoleniowy (KFS) to jeden z instrumentów wspierających rozwój kompetencji pracowników w Polsce. Jako wydzielona część Funduszu Pracy, fundusz ten odgrywa rolę w zapobieganiu utracie pracy z powodu braku odpowiednich umiejętności. W 2025 roku fundusz ten będzie skupiał się na wsparciu rozwoju kompetencji.